Rối loạn lo âu được đặc trưng bởi cảm giác lo lắng, sợ hãi quá mức và kéo dài. Bạn có thường xuyên cảm thấy lo lắng quá mức về những điều nhỏ nhặt? Cảm giác bất an và sợ hãi luôn ám ảnh bạn? Nếu câu trả lời là có, nguy cơ cao bạn đang mắc chứng rối loạn lo âu. Bài viết sau đây Askany sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về căn bệnh này và tìm ra những cách đối phó hiệu quả.
Rối loạn lo âu là gì?
Rối loạn lo âu (Anxiety disorder) là một rối loạn tâm lý phổ biến, đặc trưng bởi cảm giác sợ hãi, lo lắng quá mức và kéo dài. Người bệnh thường cảm thấy bồn chồn, khó chịu, kèm theo các triệu chứng thể chất như nhức đầu, đổ mồ hôi, hồi hộp, khó thở, tức ngực. Những triệu chứng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, công việc và các mối quan hệ xã hội.
Chúng ta cần phân biệt rõ giữa lo âu thông thường và rối loạn lo âu. Lo âu thông thường là phản ứng tự nhiên trước những tình huống căng thẳng, còn rối loạn lo âu là tình trạng lo lắng quá mức, không kiểm soát được, kéo dài và gây ra nhiều khó chịu.
Bạn cần thực hiện bài test rối loạn lo âu để tự đánh giá mức độ của bản thân, sau khi có kết quả thì việc khám sẽ trở nên nhanh chóng hơn. Lưu ý, bài kiểm tra chỉ mang tính chất tham khảo, không thể thay thế chẩn đoán của chuyên gia có chuyên môn.
Các dạng rối loạn lo âu thường gặp
Theo Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, có nhiều loại rối loạn lo âu khác nhau. Đây được xem là tài liệu tham khảo tiêu chuẩn để chẩn đoán các tình trạng sức khỏe tâm thần. Các chuyên gia tâm lý trên Askany đã phân loại các loại rối loạn lo âu thường gặp thành những nhóm sau:
- Rối loạn lo âu lan tỏa (GAD): Tình trạng này gây ra sự sợ hãi, lo lắng và cảm giác luôn bị áp lực. GAD đặc trưng bởi sự lo lắng quá mức, thường xuyên và không thực tế về các vấn đề hàng ngày như: trách nhiệm công việc, sức khỏe hoặc việc nhà.
- Chứng sợ khoảng rộng (Agoraphobia): Những người bị chứng sợ khoảng rộng thường tránh các địa điểm mới và tình huống lạ, chẳng hạn như những khu vực rộng lớn, không gian kín, đám đông và các nơi bên ngoài nhà của họ.
- Rối loạn hoảng sợ (Panic disorder): Tình trạng này bao gồm nhiều cơn hoảng sợ bất ngờ. Đặc điểm chính của rối loạn này là các cơn hoảng sợ thường xảy ra mà không có cảnh báo trước và không liên quan đến tình trạng sức khỏe tâm thần hoặc thể chất khác. Một số người bị rối loạn hoảng sợ cũng có chứng sợ khoảng rộng.
- Chứng ám ảnh cụ thể (Specific phobias): Ám ảnh là khi một điều gì đó khiến bạn cảm thấy sợ hãi hoặc lo lắng đến mức nó liên tục và hoàn toàn làm gián đoạn cuộc sống của bạn. Có hàng trăm loại ám ảnh khác nhau, và hầu hết chúng đều được chẩn đoán chung là ám ảnh cụ thể - Specific phobias.
- Rối loạn lo âu xã hội (Social anxiety disorder): Tình trạng này (trước đây gọi là ám ảnh xã hội - social phobia) xảy ra khi bạn cảm thấy vô cùng sợ hãi về việc bị người khác đánh giá tiêu cực hoặc bị họ quan sát.
- Rối loạn lo âu xa cách (Separation anxiety disorder): Tình trạng này xảy ra khi bạn cảm thấy lo lắng quá mức khi phải xa người thân yêu. Trong khi lo âu chia ly ở trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi là một giai đoạn phát triển bình thường, nhưng rối loạn lo âu chia ly có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến thanh thiếu niên và người lớn.
- Chứng câm chọn lọc (Selective mutism): Tình trạng này xảy ra khi bạn không nói chuyện trong một số trường hợp do sợ hãi hoặc lo lắng. Nó thường ảnh hưởng đến trẻ nhỏ, nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến thanh thiếu niên và người lớn.
Các tình trạng tâm lý khác cũng có chung một số đặc điểm với rối loạn lo âu, chẳng hạn như rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), rối loạn căng thẳng cấp tính và rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD). Tuy nhiên, Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ xếp chúng là các tình trạng riêng biệt, không phải là rối loạn lo âu.
Dấu hiệu rối loạn lo âu
Triệu chứng của rối loạn lo âu có thể khác nhau tùy theo từng loại. Nhưng nhìn chung, chúng thường bao gồm các dấu hiệu sau đây
Triệu chứng tâm lý của rối loạn lo âu bao gồm:
- Cảm giác hoảng loạn, sợ hãi, lo lắng và bất an.
- Cảm giác căng thẳng hoặc dễ cáu gắt.
- Suy nghĩ ám ảnh, bất an không thể kiểm soát.
- Khó tập trung.
Triệu chứng thể chất của rối loạn lo âu bao gồm:
- Bồn chồn, khó chịu.
- Tim đập nhanh.
- Thở nhanh.
- Khó thở.
- Căng cơ.
- Tay lạnh hoặc đổ mồ hôi.
- Khô miệng.
- Buồn nôn.
- Tê hoặc cảm giác châm chích ở tay hoặc chân.
- Khó ngủ hoặc mất ngủ.
Nếu thường xuyên gặp những triệu chứng này, bạn nên nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý.
Nguyên nhân gây ra rối loạn lo âu
Rối loạn lo âu là một vấn đề sức khỏe tâm thần phức tạp và nguyên nhân chính xác của nó vẫn đang được nghiên cứu. Tuy nhiên, các nhà khoa học tin rằng một số yếu tố có thể đóng góp vào sự phát triển của rối loạn này.
- Hóa chất não: Mất cân bằng của các neurotransmitters như norepinephrine, serotonin, dopamine và GABA có thể ảnh hưởng đến cảm xúc và tâm trạng, góp phần làm tăng nguy cơ rối loạn lo âu.
- Thay đổi cấu trúc não: Một phần của não gọi là amygdala đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý sợ hãi và lo lắng. Những thay đổi trong hoạt động của amygdala có thể liên quan đến rối loạn lo âu.
- Di truyền: Rối loạn lo âu có xu hướng di truyền trong gia đình, cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng một vai trò nhất định.
- Môi trường: Môi trường sống căng thẳng, không ổn định hoặc thiếu hỗ trợ có thể tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu.
- Cách suy nghĩ và nhận thức: Những người có cách suy nghĩ tiêu cực, lo lắng quá mức và nhận thức sai lệch về các tình huống xảy ra dễ mắc chứng rối loạn lo âu hơn những người khác.
Chẩn đoán rối loạn lo âu thế nào?
Nếu bạn hoặc con mình bạn đang gặp các triệu chứng của rối loạn lo âu, hãy đến gặp bác sĩ. Trước tiên, họ sẽ tiến hành kiểm tra thể chất và hỏi về tiền sử y tế của bạn, các loại thuốc bạn đang sử dụng và liệu có thành viên nào trong gia đình từng được chẩn đoán mắc rối loạn lo âu hay không.
Xét nghiệm máu hoặc chụp x-quang không có khả năng chẩn đoán rối loạn lo âu. Tuy nhiên, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số xét nghiệm để loại trừ các tình trạng thể chất có thể gây ra các triệu chứng của bạn (chẳng hạn như cường giáp, hen suyễn). Nếu không có nguyên nhân thể chất nào, bác sĩ có thể chuyển bạn đến chuyên gia sức khỏe tâm thần.
Một chuyên gia sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần, sẽ tiến hành phỏng vấn hoặc khảo sát, đặt câu hỏi về các triệu chứng, thói quen ngủ và các hành vi khác của bạn. Họ thường sử dụng các tiêu chí trong Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (DSM-5) để chẩn đoán rối loạn lo âu.
Thông thường, chẩn đoán rối loạn lo âu sẽ dựa trên:
- Các triệu chứng bạn đã báo cáo, bao gồm mức độ nghiêm trọng và thời gian kéo dài của các triệu chứng.
- Thảo luận về ảnh hưởng của các triệu chứng ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của bạn.
- Bác sĩ sẽ quan sát về thái độ và hành vi của bạn.
Điều trị rối loạn lo âu
Điều trị rối loạn lo âu thường kết hợp giữa thuốc và tâm lý trị liệu.
Thuốc
- Thuốc chống trầm cảm: Các loại thuốc như SSRI, SNRI và tricyclic antidepressants có thể giúp giảm các triệu chứng của rối loạn lo âu bằng cách điều chỉnh hoạt động của các neurotransmitter trong não.
- Benzodiazepines: Các thuốc như alprazolam, clonazepam, diazepam và lorazepam có thể giúp giảm cảm giác lo lắng, sợ hãi và hoảng loạn. Tuy nhiên, chúng có thể gây phụ thuộc và gây nghiện, nên cần được sử dụng một cách thận trọng.
- Beta-blockers: Các thuốc này có thể giúp giảm các triệu chứng thể chất của rối loạn lo âu như tim đập nhanh, run rẩy.
Tâm lý trị liệu
- Cognitive behavioral therapy (CBT): CBT giúp bạn nhận ra và thay đổi các suy nghĩ tiêu cực và hành vi, có thể mang lại hiệu quả đáng kể trong việc điều trị rối loạn lo âu.
- Exposure therapy: Phương pháp này giúp bạn đối mặt với những tình huống gây lo lắng và sợ hãi, từ đó giảm cảm giác sợ hãi và tăng sự tự tin.
- Tâm lý trị liệu giữa các cá nhân (IPT): Giải quyết các vấn đề và mối quan hệ hiện tại. IPT tập trung vào xung đột quan hệ, thay đổi cuộc sống, đau buồn, và mất mát. IPT hiệu quả với một số chứng rối loạn lo âu, thường dùng để trị trầm cảm.
Các phương pháp bổ trợ khác
- Giảm căng thẳng dựa trên chánh niệm: Đây là chương trình tiêu chuẩn kéo dài 8 tuần với các buổi học bao gồm thiền, yoga và kỹ thuật thư giãn. Học viên cũng thực hành tại nhà để củng cố các nguyên tắc đã học.
- Liệu pháp nhận thức dựa trên chánh niệm: Kết hợp chánh niệm và các phương pháp của CBT như giáo dục tâm lý và tái cấu trúc nhận thức.
- Thôi miên: Lo lắng về tinh thần và căng thẳng về thể chất có xu hướng đi chung với nhau. Thôi miên sẽ giúp bạn tưởng tượng đang ở một nơi an toàn và thoải mái cùng với hình dung về các phương pháp kiểm soát căng thẳng. Nó có thể làm giảm nhanh chóng các triệu chứng lo âu.
- Tập thể dục: Hoạt động thể chất có thể giúp giảm căng thẳng và cải thiện sức khỏe tổng thể.
Việc điều trị rối loạn lo âu là một hành trình, và kết quả có thể khác nhau tùy thuộc vào từng người. Hãy kiên nhẫn, hợp tác với các chuyên gia tâm lý và tìm kiếm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè. Với sự hỗ trợ đúng cách, bạn có thể quản lý rối loạn lo âu và sống một cuộc sống đầy đủ và hạnh phúc.
Câu hỏi thường gặp về hội chứng rối loạn lo âu
Rối loạn lo âu có phải trầm cảm không?
Rối loạn lo âu và trầm cảm không phải là một, nhưng chúng thường xảy ra cùng nhau. Lo âu có thể là triệu chứng của trầm cảm (nặng). Người bệnh cũng có khả năng mắc trầm cảm do rối loạn lo âu gây ra, chẳng hạn như rối loạn hoảng sợ, rối loạn lo âu tổng quát.
Không điều trị rối loạn lo âu sẽ gây ra những biến chứng gì?
Nếu không được điều trị, rối loạn lo âu có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn, bao gồm:
- Khó khăn trong các tình huống xã hội và chất lượng cuộc sống giảm sút.
- Rối loạn sử dụng chất kích thích như rượu bia, ma túy.
- Rối loạn trầm cảm nặng.
- Tự tử (trong các trường hợp lo âu nghiêm trọng).
- Lo âu kéo dài cũng tăng nguy cơ mắc các biến cố tim mạch, như đau tim.
Đây là lý do tại sao việc tìm kiếm sự giúp đỡ khi bạn bị rối loạn lo âu là rất quan trọng. Điều trị hiệu quả có thể cải thiện chất lượng cuộc sống, các mối quan hệ, năng suất làm việc và hỗ trợ sức khỏe tổng thể của bạn.
Điều trị rối loạn lo âu ở đâu?
Bạn có thể khám và điều trị rối loạn lo âu trực tiếp trên ứng dụng Askany thông qua video call cùng chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần ngay tại nhà.
Trên đây là thông tin chi tiết về rối loạn lo âu, bao gồm: triệu chứng, chẩn đoán và phương pháp điều trị. Nếu bạn nhận thấy mình có các triệu chứng của rối loạn lo âu, hãy nói chuyện với chuyên gia tâm lý của chúng tôi trên Askany. Bạn nên được chẩn đoán và điều trị càng sớm càng tốt để hạn chế những biến chứng mà rối loạn lo âu có thể gây ra.