Rối loạn tâm lý tuổi dậy thì là một vấn đề cực kỳ nghiêm trọng. Theo nghiên cứu của WHO, trên toàn cầu, ước tính cứ bảy người trong độ tuổi từ 10–19 thì có một người mắc các tình trạng sức khỏe tâm thần (tỷ lệ khoảng 14%), nhưng phần lớn những tình trạng này vẫn chưa được phát hiện và điều trị. Thanh thiếu niên bị rối loạn tâm lý thường dễ bị xã hội xa lánh, phân biệt đối xử, kỳ thị, khó khăn trong học tập, thậm chí là có các hành vi mạo hiểm. Qua bài viết dưới đây, các chuyên gia, bác sĩ tâm lý tại Askany sẽ giải thích cho bạn tại sao trẻ lại dễ bị rối loạn tâm lý ở tuổi dậy thì, các dấu hiệu cảnh báo và cách để giúp trẻ vượt qua giai đoạn khó khăn này.
Rối loạn tâm lý tuổi dậy thì là gì?
Tuổi dậy thì là giai đoạn chuyển tiếp quan trọng, đánh dấu những thay đổi lớn về thể chất và tâm lý ở trẻ. Tuy nhiên, không phải ai cũng trải qua giai đoạn này một cách suôn sẻ. Rối loạn tâm lý tuổi dậy thì là tình trạng phổ biến, khi trẻ gặp phải những biến đổi tâm lý bất thường, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày và các mối quan hệ xã hội.
>>> Tham khảo: Cập nhật chi phí khám tâm lý mới nhất
Tại sao trẻ lại dễ bị rối loạn tâm lý ở tuổi dậy thì?
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến rối loạn tâm lý ở trẻ tuổi dậy thì, bao gồm:
Yếu tố sinh lý
Sự thay đổi nội tiết tố có thể gây ra những biến động tâm trạng, cảm xúc và hành vi ở trẻ vị thành niên. Trẻ có thể cảm thấy buồn bã, tức giận, bồn chồn, lo lắng hay mất kiểm soát. Ngoài ra, sự phát triển của các bộ phận sinh dục cũng khiến các em phải đối mặt với những vấn đề về giới tính, tình dục. Những trẻ dậy thì nổi nhiều mụn thường bị bạn bè xung quanh nói xấu hoặc chê bai về vẻ bề ngoài của mình. Sự thay đổi về chiều cao trong giai đoạn này cũng có thể khiến trẻ bối rối. Một số trẻ nhạy cảm sẽ bị sốc trước những lời chọc ghẹo của bạn bè. Trẻ có thể thiếu tự tin, mặc cảm hoặc bị áp lực từ bạn bè và xã hội.
Yếu tố tâm lý
Tuổi dậy thì là lúc trẻ cần tìm bản sắc và giá trị của bản thân. Các em có thể có những suy nghĩ, quan điểm khác với gia đình và xã hội. Một số trẻ cũng gặp khó khăn trong việc quản lý cảm xúc, giải quyết xung đột hoặc thích nghi với những thay đổi. Chúng có thể cảm thấy bị cô lập, hiểu lầm hoặc thiếu sự tôn trọng và hỗ trợ, dẫn đến nguy cơ mắc các bệnh về tâm lý như trầm cảm, lo âu, rối loạn ăn uống.
Yếu tố xã hội
Yếu tố xã hội cũng ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của trẻ. Bạo lực học đường, lạm dụng tình dục và áp lực từ mạng xã hội có thể gây ra những tổn thương tâm lý nghiêm trọng. Sự kỳ vọng quá cao từ gia đình và xã hội cũng có thể tạo ra áp lực lớn lên trẻ.
Các chuyên gia tâm lý Askany cho rằng, các yếu tố trên thường tác động tương tác với nhau, làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm lý ở tuổi dậy thì. Ví dụ: Một trẻ đang trải qua những thay đổi nội tiết tố, kết hợp với áp lực học tập cao và bị bắt nạt ở trường có thể dễ dàng rơi vào trạng thái trầm cảm.
Các dấu hiệu cảnh báo rối loạn tâm lý ở tuổi dậy thì
Biểu hiện về cảm xúc
- Trẻ có thể cảm thấy buồn bã, lo lắng, sợ hãi, tức giận một cách quá mức và kéo dài.
- Thay đổi tâm trạng đột ngột, trẻ có thể chuyển từ vui vẻ sang buồn bã hoặc tức giận trong một thời gian ngắn.
- Trẻ có thể có những suy nghĩ tiêu cực, bi quan, hay tự hủy hoại, như suy nghĩ tự tử, tự làm hại bản thân.
Biểu hiện về hành vi
- Trẻ có thể có những hành vi chống đối, bất hợp tác, không tuân thủ quy tắc, hoặc rút lui, cô lập.
- Thay đổi thói quen ăn uống, giấc ngủ, phong cách ăn mặc một cách đột ngột hoặc có những hành vi nguy hiểm như uống rượu, hút thuốc, dùng ma túy.
- Trẻ trở nên cáu gắt, bốc đồng, hung hăng, hoặc ngược lại, trở nên rụt rè, cô lập bản thân.
- Tự làm hại bản thân, trẻ có thể có những hành vi tự cắt, tự đốt, tự đánh.
Biểu hiện về học tập
- Khó tập trung, mất hứng thú với việc học, điểm số giảm sút hơn trước đây.
- Mâu thuẫn, xung đột với thầy cô, bạn bè.
Biểu hiện về thể chất
- Rối loạn ăn uống: Trẻ có thể ăn quá nhiều hoặc quá ít, dẫn đến suy dinh dưỡng hoặc béo phì.
- Rối loạn giấc ngủ: Trẻ có thể khó ngủ, ngủ ít, hoặc ngủ quá nhiều.
- Các vấn đề về sức khỏe thể chất khác: Đau đầu, đau bụng thường xuyên, mệt mỏi kéo dài.
- Rối loạn suy nghĩ: Trẻ có những suy nghĩ hoang tưởng, ảo giác, hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế.
Các loại rối loạn tâm lý thường gặp ở tuổi dậy thì
Nếu những biểu hiện trên kéo dài nhưng vẫn chưa có sự can thiệp và hỗ trợ kịp thời, con em bạn có nguy cơ cao mắc các bệnh tâm lý như sau:
- Trầm cảm: Cảm giác buồn bã, mất hứng thú, khó ăn uống, khó ngủ và có suy nghĩ tiêu cực kéo dài.
- Lo âu: Lo lắng quá mức về cuộc sống, căng thẳng, hồi hộp, kèm theo các triệu chứng như run, đau bụng, tim đập nhanh.
- Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD): Hiếu động, khó tập trung vào một việc, hành động bốc đồng, dễ xao lãng, ảnh hưởng đến học tập và giao tiếp.
- Rối loạn đối kháng bất đồng: Thường cãi lại, chống đối người lớn, không tuân thủ quy tắc, dễ gây mâu thuẫn trong gia đình và xã hội.
- Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): Có ý nghĩ ám ảnh và thực hiện các hành vi cưỡng chế như kiểm tra, rửa tay nhiều lần để giảm lo âu.
- Rối loạn nhân cách: Thái độ và hành vi khác thường, khó hòa nhập xã hội, dễ gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ.
- Tự kỷ: Khó khăn trong giao tiếp, tương tác xã hội, kèm theo các hành vi lặp lại và sở thích hạn chế.
Lời khuyên cho ba mẹ có con bước vào tuổi dậy thì
Cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa và xử lý các rối loạn tâm lý tuổi dậy thì ở con mình. Dưới đây là một số lời khuyên dành cho cha mẹ khi có con đang bước vào tuổi thiếu niên:
- Phụ huynh cần theo dõi sát sao sức khỏe, tâm trạng, và hành vi của con. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường hoặc lo lắng kéo dài, nên đưa con đi khám và trị liệu tâm lý. Quá trình điều trị yêu cầu sự hợp tác chặt chẽ từ gia đình, bao gồm việc hỗ trợ con trong chăm sóc, dùng thuốc và tuân thủ liệu pháp. Đồng thời, phụ huynh cần tôn trọng quyền riêng tư và lựa chọn của con mình.
- Bên cạnh đó, hãy khuyến khích con rèn luyện kỹ năng sống và tìm cách giải quyết các vấn đề. Tạo điều kiện để con tham gia các hoạt động bổ ích, sáng tạo, giúp thư giãn tinh thần. Phụ huynh cũng có thể tìm hiểu và hướng dẫn con áp dụng các phương pháp, thư giãn, giảm căng thẳng, bình tĩnh trong một số tình huống khó khăn. Cha mẹ cần khẳng định và khuyến khích con hướng đến mục tiêu, giá trị tích cực.
- Quan trọng hơn, duy trì giao tiếp thường xuyên và lắng nghe cảm xúc, suy nghĩ của con trong môi trường thân thiện, đáng tin cậy, để con có thể dễ dàng chia sẻ. Động viên con tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý hoặc những người có kinh nghiệm khi cần thiết.
Nên làm gì khi con bị rối loạn tâm lý tuổi dậy thì?
Khi trẻ bị rối loạn tâm lý ở tuổi dậy thì, gia đình và người thân cần đồng hành cùng trẻ với tất cả sự hiểu biết và tôn trọng. Thay vì phán xét hay chỉ trích, hãy lắng nghe trẻ một cách chân thành. Tạo điều kiện để trẻ bày tỏ cảm xúc, chia sẻ những khó khăn tâm lý, giúp trẻ cảm nhận được sự quan tâm và thấu hiểu từ những người xung quanh.
Nếu tình trạng rối loạn kéo dài hoặc trở nên nghiêm trọng, việc tìm đến bác sĩ là điều cần thiết. Các chuyên gia sẽ tư vấn và hỗ trợ để giúp trẻ vượt qua giai đoạn khó khăn này.
Gia đình nên trang bị kiến thức về các dấu hiệu rối loạn tâm lý và thay đổi tâm trạng ở tuổi dậy thì, từ đó có thể đưa ra sự hỗ trợ phù hợp. Đồng thời, hãy khuyến khích trẻ duy trì lối sống lành mạnh, tập thể dục, ăn uống cân đối, ngủ đủ giấc và dành thời gian cho sở thích cá nhân.
Tạo điều kiện cho trẻ phát triển tư duy tích cực thông qua các hoạt động bổ ích, sáng tạo, hoặc những hoạt động định hướng mục tiêu sống. Tránh để trẻ tiếp xúc với các loại phim ảnh, trò chơi bạo lực hoặc những văn hóa phẩm đồi trụy… Đừng để trẻ cảm thấy cô đơn hay bị cô lập; thay vào đó, hãy khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động xã hội, xây dựng mối quan hệ lành mạnh.
Cuối cùng, luôn theo dõi sát sao tình trạng tâm lý của trẻ và điều chỉnh cách chăm sóc hoặc điều trị khi cần thiết.
Trên đây là tất cả những điều bạn cần biết về rối loạn tâm lý tuổi dậy thì, bao gồm: nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, các bệnh tâm lý mà trẻ có thể mắc phải nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Rối loạn tâm lý tuổi dậy thì là một vấn đề tâm lý cực kỳ nghiêm trọng mà phụ huynh không nên lơ là chủ quan. Nếu nhận thấy con em có biểu hiện tâm lý không bình thường, phụ huynh không nên giấu giếm, mặc cảm mà nên cho trẻ gặp các chuyên gia tâm lý càng sớm càng tốt. Trong trường hợp bạn cần tư vấn online 1:1, hãy đặt lịch hẹn với chúng tôi qua ứng dụng Askany ngay hôm nay.