Rối loạn nhân cách khép kín là một dạng rối loạn tâm lý nguy hiểm, vì nó không chỉ ảnh hưởng đến cách một cá nhân giao tiếp với thế giới xung quanh, mà còn khiến họ dần cô lập bản thân, dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng về chất lượng cuộc sống. Những người mắc rối loạn này thường không nhận ra mức độ ảnh hưởng của nó cho đến khi các mối quan hệ xã hội và tinh thần bị tổn hại nặng nề. Hãy cùng Askany khám phá kỹ hơn về chứng rối loạn này trong bài viết dưới đây, để hiểu rõ hơn về nguyên nhân, cách chẩn đoán và điều trị hiệu quả.
Tìm hiểu rối loạn nhân cách khép kín
Rối loạn nhân cách là gì?
Trước khi tìm hiểu về rối loạn nhân cách khép kín thì bạn cần hiểu về rối loạn nhân cách. Rối loạn nhân cách là bệnh lý tâm thần đặc trưng bởi sự rối loạn trong tính cách, suy nghĩ và hành vi của cá nhân đối với môi trường xung quanh. Trong nhóm này, rối loạn nhân cách khép kín là một dạng thường gặp. Tỷ lệ mắc bệnh rối loạn nhân cách trên toàn thế giới khoảng 2,3%, và tại Việt Nam dao động từ 0,2 - 0,5% dân số.
Các dạng rối loạn nhân cách được chia thành ba nhóm chính theo DSM-5, bao gồm Nhóm A (hành vi kỳ lạ), Nhóm B (hành vi thái quá) và Nhóm C (lo âu, sợ hãi). Mỗi nhóm có các dạng rối loạn riêng, trong đó rối loạn nhân cách khép kín thuộc Nhóm A, với đặc điểm nổi bật là sự cô lập xã hội và khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ thân thiết.
>>> Tham khảo: Cập nhật chi phí khám trầm cảm mới nhất
Rối loạn nhân cách khép kín là gì?
Rối loạn nhân cách khép kín (Schizoid Personality Disorder - ScPD) là một tình trạng mà những người mắc phải thường có xu hướng tự tách mình khỏi các hoạt động xã hội. Họ cảm thấy vô cùng khó chịu khi phải giao tiếp với người khác và thường chọn cách thu mình, không bộc lộ cảm xúc thật sự. Những cá nhân này thường bị xem là lập dị hoặc cô đơn, và tình trạng này có thể kéo dài suốt cuộc đời.
Người bệnh thường tìm cách tránh xa các mối quan hệ, kể cả những mối quan hệ hiển nhiên như tình dục. Họ thích sống một mình và không muốn tham gia vào bất kỳ hoạt động nào với người khác.
Mặc dù vậy, trong một số lĩnh vực như triết học, toán học, hay vật lý, họ có thể thể hiện sự hứng thú đặc biệt và khả năng thông minh vượt trội. Thế nhưng, họ lại thường không chú ý đến những mối quan hệ gần gũi, thể hiện sự lãnh cảm với bạn đời. Do đó, những người này thường có rất ít bạn bè, không quan tâm đến người khác, và hầu như không tham gia vào cuộc sống của bất kỳ ai.
Tìm hiểu thêm: Rối loạn nhân cách kịch tính - 8 dấu hiệu bạn không nên bỏ qua
Phân biệt rối loạn nhân cách khép kín với các dạng rối loạn khác
Rối loạn nhân cách khép kín có thể dễ bị nhầm lẫn với một số dạng rối loạn khác, đặc biệt là rối loạn nhân cách tránh né và rối loạn lo âu xã hội. Dưới đây là một so sánh chi tiết để giúp phân biệt chúng:
Rối loạn nhân cách tránh né (Nhóm C)
Rối loạn nhân cách tránh né chủ yếu là kết quả của nỗi sợ hãi về sự phê phán và cảm giác thiếu tự tin. Trong khi đó, rối loạn nhân cách khép kín không xuất phát từ nỗi sợ hãi này, mà từ một xu hướng tự nhiên muốn tránh xa các mối quan hệ xã hội. Người mắc rối loạn khép kín có thể cảm thấy thoải mái khi ở một mình, trong khi người mắc rối loạn tránh né lại thường khao khát sự chấp nhận nhưng không dám tiếp cận.
Rối loạn phổ tự kỷ
Một số người trong phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder) có thể biểu hiện sự khó khăn trong giao tiếp và thiết lập mối quan hệ, tương tự như người mắc rối loạn nhân cách khép kín. Tuy nhiên, rối loạn phổ tự kỷ liên quan đến các yếu tố phát triển và sự thiếu hụt trong khả năng tương tác xã hội, không chỉ đơn thuần là vấn đề về tính cách.
Nguyên nhân hình thành rối loạn nhân cách khép kín
Nguyên nhân gây ra rối loạn nhân cách khép kín vẫn chưa được xác định một cách rõ ràng. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy rằng môi trường sống và yếu tố di truyền có vai trò quan trọng trong việc hình thành tình trạng này. Mỗi cá nhân mắc phải rối loạn này có thể có những yếu tố ảnh hưởng khác nhau, chẳng hạn như:
- Trải qua sang chấn tâm lý nặng nề từ khi còn nhỏ.
- Có tiền sử gia đình liên quan đến các rối loạn như hoang tưởng, trầm cảm, rối loạn nhân cách, hay loạn thần.
- Điều kiện sống trong gia đình, cùng với cách giáo dục có thể là nguyên nhân, từ việc nuông chiều thái quá đến sự nghiêm khắc quá mức.
- Những biến chứng trong quá trình sinh nở, bao gồm nhiễm trùng, nhiễm độc hay chấn thương não.
- Căng thẳng kéo dài cũng như yếu tố di truyền có thể góp phần vào tình trạng này.
Mỗi người mắc rối loạn nhân cách khép kín thường bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Đặc biệt, những trải nghiệm sang chấn tâm lý mạnh có thể dẫn đến rối loạn này, bên cạnh các yếu tố bẩm sinh và di truyền trong gia đình.
Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn nhân cách khép kín
Dưới đây là những tiêu chuẩn để chẩn đoán rối loạn này, dựa theo bộ tiêu chuẩn DSM-5-TR của Mỹ:
- Người mắc bệnh thường chọn cách sống tách biệt, thích ở một mình và ít tương tác với người xung quanh. Họ sống trong thế giới riêng và ít thể hiện cảm xúc ra bên ngoài.
- Những người mắc rối loạn này thường không dễ dàng cảm nhận và chia sẻ cảm xúc với người khác, họ không cho rằng việc quan tâm đến người xung quanh là cần thiết.
- Họ có xu hướng né tránh các mối quan hệ xã hội và không dễ dàng duy trì sự kết nối với người khác. Việc thể hiện tình cảm và sự quan tâm thường rất khó khăn.
- Giao tiếp với người khác, đặc biệt là trong việc hiểu và diễn đạt cảm xúc hay ý kiến, thường là khó khăn lớn đối với họ.
- Người mắc rối loạn này có thể dành nhiều thời gian cho các hoạt động cá nhân, những sở thích hoặc công việc mà ít người khác quan tâm. Họ tìm thấy niềm vui trong những hoạt động độc lập và ít liên quan đến xã hội.
- Họ cảm thấy lo lắng và căng thẳng khi phải tham gia vào các hoạt động xã hội hoặc phải thể hiện cảm xúc trước người khác. Thường né tránh đám đông và các buổi gặp gỡ xã hội.
Để chẩn đoán chính xác liệu một người có mắc rối loạn nhân cách khép kín hay không, cần có sự đánh giá từ các bác sĩ tâm lý hoặc chuyên gia tâm lý, dựa trên các phương pháp kiểm tra và phỏng vấn chuyên sâu.
Cách điều trị rối loạn nhân cách khép kín
Việc điều trị rối loạn nhân cách khép kín khá phức tạp và cần một cách tiếp cận toàn diện. Các phương pháp điều trị thường bao gồm liệu pháp tâm lý, giáo dục và thuốc điều trị triệu chứng. Kết quả điều trị phụ thuộc vào khả năng hợp tác của người bệnh và sự hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng.
Bằng liệu pháp tâm lý
Liệu pháp tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị rối loạn nhân cách khép kín. Phương pháp này giúp người bệnh khám phá và hiểu rõ hơn về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của mình, từ đó phát triển những kỹ năng cần thiết để tương tác với người khác một cách hiệu quả hơn.
Bằng liệu pháp hóa dược
Trước đây, thuốc thường không được dùng cho các rối loạn nhân cách khép kín vì người ta cho rằng chúng chỉ là biểu hiện của những vấn đề bẩm sinh, không thể thay đổi. Tuy nhiên, nhờ vào những tiến bộ trong y học, giờ đây có nhiều loại thuốc giúp giảm các triệu chứng như kích động, hưng cảm và trầm cảm.
Bạn có thể thực hiện bài test trầm cảm để đánh giá mức độ trầm cảm của bản thân.
Tùy vào từng trường hợp, bác sĩ tâm thần có thể chỉ định thuốc tác động lên hệ thần kinh, như thuốc an thần hoặc thuốc giảm đau. Quan điểm về việc dùng thuốc cho rối loạn nhân cách đã thay đổi, và hiện nay thuốc an thần được sử dụng nhiều hơn trong điều trị.
Quá trình điều trị rối loạn nhân cách khép kín là một hành trình dài, nhưng với sự kiên trì và hỗ trợ từ những người xung quanh, bạn hoàn toàn có thể vượt qua. Nếu bạn đang gặp phải những khó khăn liên quan đến tình trạng này, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia tâm lý. Hãy chia sẻ những suy nghĩ và cảm xúc của mình với các chuyên gia giỏi trên ứng dụng Askany để nhận được lời khuyên và hướng dẫn phù hợp với tình trạng của bạn.