Rối loạn cư xử (Conduct Disorder): Tìm hiểu nguyên nhân và phương pháp điều trị

Rối loạn cư xử, với các biểu hiện như hung hăng, chống đối, đang trở thành một hồi chuông báo động cho phụ huynh và nhà trường. Trẻ em là tương lai của đất nước, nhưng theo thống kê, ngày càng nhiều trẻ em đang phải gặp phải với những vấn đề về hành vi. Theo Cẩm nang MSD, tỷ lệ mắc rối loạn cư xử ở trẻ em và thanh thiếu niên ước tính khoảng 10%, với nam giới có tỷ lệ cao hơn nữ giới. Bài viết này các chuyên gia tâm lý sẽ đi sâu vào nguyên nhân, biểu hiện và cách khắc phục tình trạng rối loạn cư xử này.

Nếu bạn cần tư vấn tâm lý online, hãy liên hệ với các chuyên gia trên ứng dụng Askany

Rối loạn cư xử là gì?

Rối loạn cư xử (Conduct Disorder) là một tình trạng tâm lý thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên, đặc trưng bởi hành vi chống đối xã hội lặp đi lặp lại, vi phạm nghiêm trọng các quy tắc và quyền lợi của người khác. Các hành vi này có thể bao gồm hung hăng, phá hoại, nói dối, trộm cắp, bắt nạt và không cảm thấy hối hận. Những hành vi này có tính chất lặp lại và kéo dài dai dẳng trong ít nhất 6 tháng. Rối loạn này thường xuất hiện từ nhỏ hoặc giai đoạn đầu của vị thành niên (từ 10- 12 tuổi) và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Triệu chứng thường gặp của loạn cư xử

Người mắc chứng rối loạn cư xử thường thể hiện những hành vi thất thường, hung hăng, và bạo lực nhằm thỏa mãn bản thân, bất chấp hậu quả nghiêm trọng đến người khác.

Trẻ mắc bệnh này thường thiếu sự quan tâm và đồng cảm với cảm xúc của người xung quanh. Chúng không biết chia sẻ, không hối hận về hành động của mình và thường thờ ơ với sự đau khổ của người khác. Cụ thể như sau:

• Thiếu nhạy cảm với cảm xúc của người khác, thường hiểu sai hành động và lời nói của người khác và cho rằng chúng mang tính đe dọa. Ví dụ, một lời nhắc nhở đơn giản từ giáo viên có thể bị xem là sự tấn công cá nhân, dẫn đến phản ứng hung hăng hoặc phòng thủ quá mức.
• Hành vi hung hăng và bạo lực: Đánh đập, đe dọa, bắt nạt bạn bè, thậm chí có thể dùng vũ khí để gây thương tích.
• Ép buộc hành vi: Một số thanh thiếu niên có hành vi cưỡng ép người khác quan hệ tình dục.
• Thói quen nói dối: Thường xuyên nói dối để né tránh trách nhiệm, lừa dối người khác, che giấu hành vi sai trái, hoặc để đạt được mục tiêu cá nhân
• Trộm cắp và chiếm đoạt: Có hành vi lấy cắp tiền hoặc đồ vật từ bạn bè, đôi khi bằng cách đe dọa hoặc cướp.
• Hành vi ngược đãi động vật: Một số trẻ có xu hướng hung hăng, hành hạ động vật.
• Phá hủy tài sản: Đốt phá, vẽ bậy, hoặc làm hư hại đồ dùng cá nhân và tài sản của người khác.
• Vi phạm quy tắc gia đình và nhà trường: Trốn học, bỏ nhà đi, thường xuyên cãi lại thầy cô, dụ dỗ bạn bè làm điều sai trái.
• Cảm xúc không ổn định: Dễ nóng giận, cáu kỉnh, luôn cảnh giác với mọi người xung quanh.
• Thờ ơ với nỗi đau của động vật, con người: Hành vi mà trẻ thực hiện chỉ nhằm mục tiêu gia tăng vật chất hoặc quyền lực, bất kể hậu quả đối với người khác.

Đặc điểm thống kê:

• Nam giới: Thường phá hoại, trộm cắp hoặc tham gia vào các vụ đánh nhau.
• Nữ giới: Dễ quan hệ tình dục sớm, tham gia hoạt động mại dâm, nói dối, hoặc bỏ nhà đi bụi.

Nguyên nhân gây rối loạn cư xử

Nguyên nhân gây ra rối loạn cư xử ở trẻ em và thanh thiếu niên là một vấn đề phức tạp, liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, các yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các rối loạn hành vi. Trẻ em có bố mẹ hoặc anh chị em ruột mắc rối loạn nhân cách chống đối xã hội có nguy cơ cao hơn mắc phải tình trạng này.

Ngoài ra, môi trường sống cũng ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển của rối loạn hành vi. Gia đình có vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách của trẻ. Các vấn đề gia đình như xung đột, bạo lực gia đình, cha mẹ nghiện rượu, lạm dụng chất kích thích có thể làm tăng nguy cơ trẻ mắc rối loạn hành vi. Ngoài ra, cách nuôi dạy thiếu nhất quán hoặc quá bảo bọc đều có thể làm tăng nguy cơ mắc CD ở trẻ em.

Ảnh hưởng từ bạn bè đồng trang lứa cũng là một nguyên nhân tác động đến hành vi của trẻ, đặc biệt ở giai đoạn thanh thiếu niên. Kết giao với bạn bè xấu có thể ảnh hưởng tiêu cực, khiến trẻ có xu hướng bắt chước những hành vi đó.

Tổn thương não bộ do các nguyên nhân như chấn thương sọ não, nhiễm trùng hoặc các vấn đề về phát triển thần kinh cũng có thể gây ra rối loạn hành vi. Các nghiên cứu hình ảnh não cho thấy những khác biệt về cấu trúc và chức năng não ở những trẻ mắc rối loạn hành vi.

Các yếu tố khác: Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), rối loạn đối kháng bất hợp tác (ODD), trầm cảm và rối loạn lưỡng cực cũng có thể đồng hiện với CD, làm phức tạp thêm quá trình điều trị.

Ảnh hưởng của rối loạn cư xử

Rối loạn hành vi không chỉ gây ra những khó khăn trong cuộc sống hiện tại của trẻ mà còn để lại những hậu quả lâu dài nghiêm trọng.

Trẻ em mắc rối loạn cư xử thường gặp khó khăn trong việc học tập, xây dựng mối quan hệ xã hội và có nguy cơ cao phát triển thành nhân cách chống đối xã hội khi trưởng thành. Việc này có thể dẫn đến các hành vi như vi phạm pháp luật, lạm dụng chất kích thích và tự gây hại.

Các hậu quả cụ thể bao gồm:

• Rối loạn nhân cách: Trẻ em mắc rối loạn cư xử có nguy cơ cao phát triển thành các rối loạn nhân cách như rối loạn nhân cách chống đối xã hội hoặc rối loạn nhân cách biên giới.
• Khó khăn trong cuộc sống: Trẻ em mắc rối loạn hành vi thường gặp khó khăn trong việc học tập, duy trì công việc và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh. Chúng có thể bị cô lập, bị bạn bè xa lánh và gặp khó khăn trong việc hòa nhập với cộng đồng.
• Nguy cơ tự tử: Rối loạn hành vi thường đi kèm với các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm và lo âu, làm tăng nguy cơ tự tử.
• Gánh nặng cho gia đình và xã hội: Rối loạn hành vi gây ra gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội. Gia đình phải đối mặt với nhiều khó khăn trong việc chăm sóc và nuôi dạy con cái. Cộng đồng cũng phải đối mặt với các vấn đề liên quan đến tội phạm và an ninh.

Can thiệp sớm là rất quan trọng để giảm thiểu các hậu quả của rối loạn hành vi.

Chẩn đoán và biện pháp khắc phục rối loạn cư xử

Để chẩn đoán chính xác tình trạng này, các bác sĩ thường dựa vào các tiêu chuẩn quốc tế như ICD-10 và DSM-5. Như đã nêu trên, các biểu hiện lâm sàng của rối loạn cư xử rất đa dạng, bao gồm sự hung hăng, nổi loạn, nói dối và trộm cắp. Việc phân biệt rối loạn cư xử với các vấn đề tâm lý khác như: rối loạn tăng động giảm chú ý hay rối loạn đối kháng thách thức là rất quan trọng để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, rối loạn cư xử có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho cả người bệnh và gia đình, ảnh hưởng đến mối quan hệ xã hội, học tập và công việc. Các phương pháp điều trị cho rối loạn cư xử thường kết hợp giữa tâm lý trị liệu và dùng thuốc.

Phương pháp dược lý

Phương pháp này thường được chỉ định cho những trường hợp có hành vi hung hăng, tàn bạo, gây nguy hiểm cho bản thân và người khác.

Các loại thuốc như: thuốc ổn định khí sắc, thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc và thuốc chống loạn thần không điển hình có thể giúp giảm thiểu các triệu chứng như hung hăng, kích động, trầm cảm và lo âu. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cho trẻ em cần được cân nhắc kỹ lưỡng do nó có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn.

Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là một phần không thể thiếu trong quá trình điều trị rối loạn cư xử. Liệu pháp nhận thức hành vi là một trong những phương pháp phổ biến nhất, giúp trẻ nhận biết và thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực.

Ngoài ra, các phương pháp trị liệu khác như liệu pháp chơi, liệu pháp gia đình hệ thống và liệu pháp hành vi nhận thức xã hội cũng có thể được áp dụng tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Vai trò của gia đình vô cùng quan trọng trong quá trình điều trị. Gia đình cần tạo ra một môi trường sống an toàn, lành mạnh và hỗ trợ để trẻ có thể phục hồi.

Giáo dục đặc biệt

Giáo dục đặc biệt cũng là một yếu tố quan trọng trong việc điều trị rối loạn cư xử. Các trung tâm giáo dục đặc biệt cung cấp một môi trường học tập phù hợp, giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội, kỹ năng giao tiếp và kỹ năng tự quản.

Điều trị rối loạn cư xử là một quá trình dài và đòi hỏi sự kiên nhẫn của cả bệnh nhân, gia đình và đội ngũ chuyên gia. Do đó, chúng ta nên phòng ngừa rối loạn cư xử từ sớm thông qua việc phổ cập thông tin đến cha mẹ, tầm soát sớm các vấn đề về sức khỏe tâm thần ở trẻ em và đưa ra các dịch vụ hỗ trợ cho những gia đình có nguy cơ cao.

Câu hỏi thường gặp (FAQs) về rối loạn cư xử

Làm thế nào để phòng ngừa rối loạn hành vi?

• Kỷ luật: Đừng ngần ngại áp dụng kỷ luật cho con khi cần thiết. Việc sử dụng các biện pháp kỷ luật như tạm dừng một chút để con bình tĩnh lại, ra lệnh hoặc “hợp đồng hành vi” sẽ có hiệu quả trong việc khuyến khích trẻ thay đổi.
• Giải quyết vấn đề: Khi con có hành vi tốt, hãy khen ngợi và thưởng cho con. Điều này sẽ giúp con cảm thấy vui vẻ và muốn lặp lại những hành vi tích cực.
• Giao tiếp thường xuyên: Hãy dành thời gian trò chuyện với con để hiểu rõ hơn về suy nghĩ và cảm xúc của con. Điều này giúp bạn kịp thời phát hiện và giải quyết các vấn đề của con.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) có dẫn đến rối loạn hành vi không?

Trong một số trường hợp, trẻ em bị ADHD có thể phát triển thành rối loạn hành vi (Conduct Disorder - CD), một mô hình hành vi chống đối xã hội nghiêm trọng hơn. Rối loạn hành vi có thể xảy ra ở 25% trẻ em và 45% thanh thiếu niên bị ADHD.

4 triệu chứng của rối loạn hành vi là gì?

Các triệu chứng được chia thành 4 nhóm chính. Đó là sự hung hăng, phá hoại, lừa dối và vi phạm quy tắc. Đây chỉ là 4 trong số nhiều triệu chứng của rối loạn hành vi. Mỗi người bệnh có thể biểu hiện các triệu chứng khác nhau và mức độ nghiêm trọng cũng khác nhau.

Rối loạn hành vi thường bắt đầu từ độ tuổi nào?

Rối loạn hành vi ảnh hưởng đến trẻ em và thanh thiếu niên. Nó có thể khởi phát sớm trước 10 tuổi, nhưng thường phát triển ở độ tuổi thanh thiếu niên (từ 10 đến 19 tuổi). Tình trạng này phổ biến hơn ở trẻ em sinh ra là nam (AMAB) so với trẻ em sinh ra là nữ (AFAB).

Sự khác biệt giữa rối loạn cư xử (CD) và Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD) là gì?

Rối loạn cư xử (CD) là một tình trạng nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và khả năng hòa nhập xã hội của trẻ em và thanh thiếu niên. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu và nguyên nhân gây ra CD và tìm kiếm giải pháp điều trị phù hợp là cực kỳ quan trọng. Nếu bạn đang lo lắng về hành vi của con em mình hoặc muốn tìm hiểu thêm về cách can thiệp kịp thời đối với rối loạn cư xử, đừng ngần ngại liên hệ với chuyên gia tâm lý của chúng tôi trên Askany. Chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành và cung cấp những lời khuyên hữu ích giúp bạn và gia đình vượt qua khó khăn này. Hãy kết nối ngay hôm nay để nhận sự tư vấn chuyên sâu!