Rối loạn phổ tự kỷ là một nhóm các rối loạn thần kinh, ảnh hưởng đến khả năng tương tác của một người với thế giới xung quanh. Trẻ em mắc rối loạn phổ tự kỷ thường gặp khó khăn trong giao tiếp và có những hành vi lặp đi lặp lại, gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống hàng ngày của cả trẻ và gia đình. Bài viết dưới đây, bác sĩ tâm lý tại Askany sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về rối loạn phổ tự kỷ từ các triệu chứng, nguyên nhân đến các phương pháp điều trị và hỗ trợ hiệu quả.
Rối loạn phổ tự kỷ là gì?
Phổ tự kỷ, hay còn gọi là rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder - Viết tắt ASD), là một rối loạn tâm thần với những dấu hiệu đặc trưng như khó khăn trong giao tiếp xã hội, hành vi lặp lại, và hạn chế hoặc không có khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ. Ngoài ra, trẻ tự kỷ có thể gặp các vấn đề khác như co giật, động kinh, rối loạn cảm giác vị giác, thính giác, giấc ngủ, tăng động giảm chú ý, vấn đề tiêu hóa, lo âu và bồn chồn.
Số liệu thống kê cho thấy, số trẻ được chẩn đoán tự kỷ ngày càng tăng. Tỉ lệ mắc ở nam giới cao hơn nữ giới, trẻ nam mắc tự kỷ gấp khoảng 4 lần so với trẻ gái.
Rối loạn phổ tự kỷ thường khởi phát từ khi trẻ còn nhỏ. Hầu hết trẻ em có dấu hiệu tự kỷ ngay trong năm đầu đời. Tuy nhiên, một số trẻ phát triển bình thường trong năm đầu tiên, nhưng từ 18 đến 24 tháng tuổi, các triệu chứng tự kỷ bắt đầu xuất hiện sau giai đoạn thoái triển.
>>> Tham khảo: Cập nhật chi phí khám trầm cảm mới nhất
Những đặc điểm chính của rối loạn phổ tự kỷ
Một số trẻ có dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ từ nhỏ, như ít giao tiếp bằng mắt, không phản ứng khi được gọi tên, hoặc thờ ơ với mọi người. Chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ thường dựa trên mức độ ảnh hưởng của bệnh đến khả năng hoạt động của trẻ, cụ thể:
Giao tiếp và tương tác xã hội
- Không phản ứng lại khi được gọi tên.
- Thích chơi một mình, ít tương tác với những người xung quanh.
- Giao tiếp bằng mắt kém, biểu cảm khuôn mặt ít.
- Chậm nói hoặc không có khả năng nói.
- Không thể bắt đầu hay duy trì cuộc trò chuyện.
- Giọng nói bất thường, đôi khi như robot.
- Lặp lại từ hoặc cụm từ nhưng không hiểu rõ.
- Khó hiểu câu hỏi hay chỉ dẫn.
- Thiếu khả năng nhận biết cảm xúc của người khác.
- Tương tác xã hội một cách bị động hoặc hung hăng.
- Khó nhận biết tín hiệu phi ngôn ngữ như biểu cảm hoặc giọng nói.
Hành vi và sở thích lặp lại hoặc hạn chế
- Lặp lại hành động như lắc lư, xoay tròn, hoặc vỗ tay.
- Có hành vi tự làm đau như cắn hoặc đập đầu.
- Khó chịu với những thay đổi nhỏ trong sinh hoạt hoặc thói quen.
- Cử động bất thường như đi kiễng chân hoặc vụng về.
- Bị hấp dẫn bởi các chi tiết của đồ vật mà không hiểu chức năng chính.
- Nhạy cảm với ánh sáng, âm thanh nhưng thờ ơ với đau đớn.
- Không tham gia trò chơi giả vờ hoặc bắt chước.
- Tập trung vào một hoạt động quá mức.
- Có thói quen ăn uống kén chọn, chỉ thích một số loại thực phẩm.
Khi trưởng thành, một số trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ có thể gắn kết xã hội hơn và giảm các hành vi bất thường. Những trẻ có triệu chứng nhẹ có thể sinh hoạt bình thường, tuy nhiên, nhiều trẻ vẫn gặp khó khăn về giao tiếp và có thể phát triển thêm các vấn đề về hành vi hoặc cảm xúc ở tuổi vị thành niên.
Nguyên nhân gây rối loạn phổ tự kỷ
Theo chuyên gia tâm lý tại Askany, nguyên nhân gây ra rối loạn phổ tự kỷ vẫn chưa được làm rõ. Tuy nhiên, họ cho biết rằng, rối loạn phổ tự kỷ có thể là kết quả của sự tương tác giữa nhiều yếu tố, bao gồm cả yếu tố di truyền và yếu tố môi trường.
Trong đó, yếu tố di truyền là chủ yếu nhất. Các nghiên cứu đã xác định được hàng trăm gen liên quan đến ASD, trong đó có nhiều gen liên quan đến quá trình phát triển thần kinh, dẫn truyền thần kinh và điều hòa miễn dịch. Các đột biến gen này có thể xuất hiện ngẫu nhiên hoặc được di truyền từ bố mẹ. Tuy nhiên, cơ chế di truyền của rối loạn phổ tự kỷ thường phức tạp và không theo quy luật đơn giản như các bệnh di truyền khác. Các nhà khoa học đang sử dụng các công nghệ mới như giải trình tự gen và chỉnh sửa gen để khám phá sâu hơn về cơ chế bệnh sinh của rối loạn phổ tự kỷ.
Bên cạnh đó, yếu tố môi trường cũng làm tăng nguy cơ mắc rối loạn phổ tự kỷ, một trong những yếu tố môi trường có liên quan đến tình trạng này bao gồm:
- Tiếp xúc với các chất độc hại: Các chất hóa học, kim loại nặng và các chất ô nhiễm khác có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não bộ ở trẻ nhỏ.
- Dinh dưỡng: Chế độ ăn uống không cân đối, thiếu các chất dinh dưỡng thiết yếu có thể làm tăng nguy cơ mắc rối loạn phổ tự kỷ.
- Các vấn đề khi mang thai và sinh nở: Em bé sinh non, nhẹ cân, đa thai, nhiễm trùng trong quá trình mang thai,... có nguy cơ mắc rối loạn phổ tự kỷ cao hơn các bé khác.
- Các yếu tố xã hội: Môi trường sống căng thẳng, thiếu sự tương tác xã hội cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
Ngoài ra, rối loạn hệ miễn dịch cũng được xem là một nguyên nhân tiềm ẩn. Một số nghiên cứu cho thấy rằng viêm nhiễm mãn tính có thể gây ra những thay đổi trong não bộ, dẫn đến các triệu chứng của ASD.
Biến chứng nguy hiểm của rối loạn phổ tự kỷ
Rối loạn phổ tự kỷ có thể ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và tương tác xã hội một cách nghiêm trọng. Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, người bệnh có thể gặp các khó khăn sau:
- Khó khăn trong học tập và kết quả ở trường.
- Gặp trở ngại khi tìm việc làm.
- Không có khả năng sống tự lập.
- Dễ rơi vào tình trạng bị cô lập xã hội.
- Gây căng thẳng trong gia đình.
- Có nguy cơ trở thành nạn nhân của bạo lực hoặc bắt nạt.
Phương pháp điều trị rối loạn phổ tự kỷ
Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) có thể biểu hiện đa dạng và mức độ nghiêm trọng khác nhau ở mỗi cá nhân. Do đó, việc chẩn đoán là vô cùng quan trọng để can thiệp kịp thời và hiệu quả.
Các dấu hiệu nhận biết tự kỷ ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ có thể bao gồm: khó khăn trong giao tiếp bằng mắt, không đáp ứng khi gọi tên, hành vi lặp đi lặp lại như vỗ tay, xoay tròn,... Các chuyên gia tâm lý tại Askany khuyến nghị nên can thiệp cho trẻ ASD càng sớm càng tốt, thường là từ 18 tháng tuổi trở lên.
Các phương pháp can thiệp như ABA (Applied Behavior Analysis), trị liệu ngôn ngữ và trị liệu vận động đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc cải thiện kỹ năng xã hội, giảm thiểu hành vi vấn đề và hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện.
Tuy nhiên, việc chẩn đoán và điều trị ASD đòi hỏi sự phối hợp của nhiều chuyên gia, bao gồm: bác sĩ nhi khoa, chuyên gia tâm lý, chuyên gia ngôn ngữ và chuyên gia trị liệu. Nếu bố mẹ nhận thấy những bất thường ở con mình nhưng không chắc chúng có mắc rối loạn phổ tự kỷ hay không. Bố mẹ có thể tham vấn ý kiến cùng chuyên gia tâm lý online trên Askany.
Các bác sĩ sẽ quan sát hành vi, thực hiện test: ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule), ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised) hoặc các bài kiểm tra đánh giá IQ để đo lường kỹ năng xã hội, ngôn ngữ của con và tham khảo ý kiến của phụ huynh trước khi đưa ra kết luận. Đồng thời, hỗ trợ 24/7 và đề xuất phương pháp can thiệp hiệu quả nhất cho con bạn.
Câu hỏi thường gặp (FAQ) về rối loạn phổ tự kỷ
Dấu hiệu rối loạn phổ tự kỷ ở người lớn là gì?
Tương tự như ở trẻ em, rối loạn phổ tự kỷ ở người lớn có một số dấu hiệu phổ biến như sau:
- Gặp khó khăn khi bắt đầu một cuộc trò chuyện hoặc duy trì một cuộc trò chuyện một cách tự nhiên.
- Nói chuyện như robot, dùng các cụm từ và mô tả mà chỉ người bệnh hiểu được.
- Không thích nhìn vào mắt ai đó khi trò chuyện.
- Khó hiểu các biểu cảm trên khuôn mặt, ngôn ngữ cơ thể của người khác.
- Cô lập, thích chơi một mình hơn chơi với người khác.
- Không có sự đồng cảm với mọi người
- Có một hoặc một vài sở thích rất đặc biệt và dành rất nhiều thời gian cho chúng.
- Có thể rất nhạy cảm với các giác quan như âm thanh, ánh sáng hoặc xúc giác.
- Thực hiện thói quen, lịch trình hàng ngày một cách cứng nhắc.
- Làm ồn ở những nơi yên tĩnh
Bài test kiểm tra rối loạn phổ tự kỷ (ASD)
Không có một bài kiểm tra duy nhất, đơn giản nào để chẩn đoán chính xác rối loạn phổ tự kỷ (ASD). Hiện nay, bạn có thể thực hiện một số bài test trên các website uy tín để kiểm tra xem con mình có bị tự kỷ hay không, như bài test tự kỷ online của Viện Giáo Dục Đặc Biệt: https://viengiaoducdacbiet.org/quiz/test-tu-ky/
Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) có chữa được không?
Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn rối loạn phổ tự kỷ. Mục tiêu chính của điều trị là giúp trẻ cải thiện kỹ năng giao tiếp và phát triển khả năng sinh hoạt bằng cách giảm nhẹ các triệu chứng. Việc can thiệp sớm, đặc biệt trong những năm đầu đời, có thể hỗ trợ trẻ học các kỹ năng xã hội và giao tiếp, đồng thời điều chỉnh hành vi tốt hơn.
Tự kỷ có nguy hiểm không?
Rối loạn phổ tự kỷ không gây nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng người bệnh, nhưng nó có thể khiến họ gặp khó khăn trong cuộc sống hàng ngày, ảnh hưởng đến bản thân và gia đình.
Trên đây là thông tin về rối loạn phổ tự kỷ, bao gồm các triệu chứng, nguyên nhân đến các phương pháp điều trị và hỗ trợ hiệu quả. Rối loạn phổ tự kỷ không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng với sự can thiệp sớm và điều trị đúng cách, người bệnh có thể cải thiện chất lượng cuộc sống của mình. Nếu con em bạn có những dấu hiệu của tự kỷ nêu trên, hãy liên hệ để các chuyên gia tâm lý trên Askany cho bé thực hiện các bài test chuẩn quốc tế, từ đó tìm ra những phương án hiệu quả nhất để con sớm hồi phục và mau chóng hòa nhập với bạn bè.