Bệnh hoang tưởng là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng, làm cho người bệnh có một niềm tin mãnh liệt vào những điều vô lý hoặc không có thật. Những người mắc bệnh hoang tưởng thường tin rằng mình bị theo dõi, bị đầu độc, bị hãm hại hoặc có những khả năng đặc biệt mà người khác không có. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh hoang tưởng có thể trở nặng hơn, gây nguy hại đến tính mạng và những mối quan hệ xung quanh. Dưới đây, chuyên gia tư vấn tâm lý tại Askany sẽ tổng hợp thông tin cơ bản từ đặc điểm, các loại hoang tưởng phổ biến, nguyên nhân, phương pháp chẩn đoán và điều trị mà bạn cần hiểu rõ.
Bệnh hoang tưởng là gì?
Bệnh hoang tưởng (tên tiếng Anh là Paranoid Personality Disorder) là một rối loạn tâm thần nghiêm trọng, khiến người bệnh có những niềm tin cố định, sai lệch và không có cơ sở thực tế, dù cho có bằng chứng trái ngược. Những người mắc bệnh thường ám ảnh, nghi ngờ rằng mình bị theo dõi, đầu độc, hãm hại hoặc có những khả năng đặc biệt mà người khác không có. Một số người khác còn gặp tình trạng ảo tưởng như: được thần tượng yêu thầm, lo sợ bị người ngoài hành tinh bắt cóc,..
Nhiều trường hợp cho thấy hoạt động giao tiếp xã hội và sinh hoạt hằng ngày của bệnh nhân thường không có gì khác biệt so với người bình thường. Nhưng ảo tưởng kéo dài làm cho họ có xu hướng tự thu mình vào thế giới riêng.
Chứng ảo tưởng, ảo giác cần phải được điều trị bởi các bác sĩ chuyên khoa tâm thần. Tùy thuộc vào mức độ bệnh và thể trạng, bác sĩ có thể đưa ra phương pháp và thời gian điều trị phù hợp cho mỗi người. Lưu ý rằng, việc điều trị sẽ đạt hiệu quả cao hơn nếu bệnh nhân nhận thức được vấn đề mình đang gặp phải và sẵn sàng đối diện, tìm cách vượt qua nó.
Các dấu hiệu thường gặp của bệnh hoang tưởng
Dưới đây là một số dấu hiệu điển hình của bệnh rối loạn hoang tưởng:
- Nghi ngờ thái quá, luôn nghi ngờ người khác có ý đồ xấu, tin rằng mình đang bị theo dõi, nghe lén hoặc đọc trộm.
- Miễn cưỡng khi tâm sự hoặc chia sẻ thông tin cá nhân với người khác vì sợ những thông đó có thể chống lại mình
- Khó tin người, khó thiết lập và duy trì các mối quan hệ xã hội do luôn nghi ngờ lòng trung thành của người khác.
- Cảm xúc tiêu cực, thường xuyên cảm thấy tức giận, thù hận, ghen tị và khó tha thứ.
- Không làm việc được với người khác
- Có những mối nghi ngờ không giải thích được
- Hay tranh luận, tính tình bướng bỉnh
- Tránh tiếp xúc với người khác, thích ở một mình và sống trong thế giới riêng.
- Luôn cảm thấy mình đang bị đe dọa hoặc tấn công, dù không có bằng chứng rõ ràng.
- Trong một số trường hợp, người bệnh có thể nghe thấy những tiếng nói hoặc nhìn thấy những hình ảnh không có thật.
Những thay đổi trong hành vi cũng là dấu hiệu đáng chú ý, như:
- Thay đổi thói quen ăn và ngủ.
- Mất tập trung và khó làm việc.
- Có những hành vi kỳ lạ và bất thường.
Nếu bạn hoặc người thân có những dấu hiệu trên, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ của chuyên gia tâm thần trên Askany. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ giúp cải thiện tâm trạng và chất lượng cuộc sống. Việc sống chung với người bệnh hoang tưởng có thể rất khó khăn, nhưng với sự hỗ trợ của chuyên gia, bạn có thể học cách đối phó và giúp đỡ người bệnh một cách hiệu quả.
Các loại hoang tưởng phổ biến
Hoang tưởng là một căn bệnh tâm thần khiến người bệnh có những niềm tin sai lệch và cố định về thực tế. Dưới đây là một số loại hoang tưởng phổ biến:
- Hoang tưởng bị theo đuổi (Persecutory delusions): Người bệnh tin rằng mình đang bị theo dõi, ám hại hoặc có người lên âm mưu chống lại mình. Họ có thể cảm thấy bị đe dọa bởi những người xung quanh, cơ quan chính phủ hoặc thậm chí cả những thế lực siêu nhiên.
- Hoang tưởng vĩ đại (Grandiose delusions): Người bệnh tin rằng mình có những khả năng đặc biệt, mình là người vô cùng quan trọng hoặc có quyền lực phi thường. Họ có thể tin rằng mình là một nhân vật lịch sử, một thiên tài hoặc có khả năng điều khiển thế giới.
- Hoang tưởng ghen tuông (Jealous delusions): Người bệnh tin rằng bạn đời của mình đang ngoại tình, dù không có bằng chứng rõ ràng. Họ có thể theo dõi, kiểm soát hoặc thậm chí tấn công bạn đời.
- Hoang tưởng liên quan đến hình thể (Somatic delusions): Người bệnh lo lắng về các vấn đề liên quan đến cơ thể, như tin rằng mình bị mắc một căn bệnh nghiêm trọng, có một phần cơ thể biến dạng hoặc có những điểm xấu cần phải sửa đổi.
- Hoang tưởng tham chiếu (Referential delusions): Người bệnh tin rằng những sự kiện hoặc thông tin vô tình có ý nghĩa đặc biệt liên quan đến bản thân. Ví dụ, họ có thể tin rằng các chương trình truyền hình đang gửi thông điệp riêng cho họ.
Những nguyên nhân gây bệnh hoang tưởng
Vẫn chưa có nghiên cứu nào khẳng định chính xác được nguyên nhân gây bệnh hoang tưởng. Thế nhưng, các chuyên gia tâm thần học chỉ ra rằng, dưới đây là những yếu tố có nguy cơ làm tăng tỷ lệ mắc bệnh:
- Di truyền: Gen đóng vai trò quan trọng trong việc quy định cấu trúc và chức năng của não bộ. Một số nghiên cứu cho thấy, người có tiền sử gia đình mắc các rối loạn tâm thần như tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh hoang tưởng.
- Yếu tố sinh học:
- Bất thường về hóa chất não: Sự mất cân bằng các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin có thể ảnh hưởng đến việc truyền tín hiệu trong não, dẫn đến các triệu chứng hoang tưởng.
- Cấu trúc não: Các nghiên cứu hình ảnh não cho thấy những người mắc bệnh hoang tưởng thường có sự khác biệt về cấu trúc và hoạt động của một số vùng não so với người bình thường.
- Yếu tố môi trường:
- Căng thẳng: Các sự kiện căng thẳng kéo dài như mất việc, ly hôn, mất người thân có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Sử dụng chất kích thích: Rượu, ma túy và các chất kích thích khác có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng hoang tưởng.
- Cô lập xã hội: Những người sống cô độc và ít giao tiếp xã hội có nguy cơ cao hơn.
Các yếu tố nguy cơ khác:
- Tuổi tác: Bệnh hoang tưởng thường xuất hiện ở tuổi trưởng thành và trung niên.
- Giới tính: Nam giới có xu hướng mắc bệnh hoang tưởng thường xuyên hơn nữ giới.
- Sử dụng chất kích thích: Việc sử dụng rượu, ma túy hoặc các chất kích thích khác có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng của bệnh.
- Căng thẳng kéo dài: Các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống, như mất việc, ly hôn, hoặc các chấn thương tâm lý có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Các bệnh lý kèm theo: Một số bệnh lý như Parkinson, HIV/AIDS cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh hoang tưởng.
Hậu quả nghiêm trọng của bệnh hoang tưởng
Bệnh hoang tưởng có thể gây ra những hậu quả tương đối nghiêm trọng. Những hệ lụy này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống và những người xung quanh họ, chẳng hạn như:
- Người bệnh thường cảm thấy lo lắng, nghi ngờ mọi người. Sự nghi ngờ như vậy có thể phá vỡ các mối quan hệ xã hội và làm tăng nguy cơ hạnh phúc gia đình bị rạn nứt.
- Người bệnh gặp nhiều hạn chế, khó khăn trong công việc vì không thể làm việc với ai.
- Người bệnh thường nóng nảy và sẵn sàng tấn công những người xung quanh. Trong một số trường hợp, bệnh nhân hoang tưởng có thể thực hiện những hành vi phạm pháp như giết người.
- Rối loạn có thể trở nên nghiêm trọng hơn, khiến bệnh nhân có những suy nghĩ tiêu cực và có thể làm hại chính mình. Nguy hiểm hơn là tự sát
Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh hoang tưởng
Chẩn đoán bệnh
Để chẩn đoán bệnh hoang tưởng, bác sĩ sẽ tiến hành khám và cho làm một số xét nghiệm hình ảnh như chụp MRI hoặc CT để loại trừ khả năng mắc các bệnh có triệu chứng tương tự nghiện rượu và ma túy.
Tiếp theo, để kiểm tra tình trạng tâm thần của người bệnh, bác sĩ sẽ quan sát thái độ, khảo sát tâm trạng, suy nghĩ, ảo giác, khả năng sử dụng chất hoặc nguy cơ bạo lực, tự tử của họ. Bác sĩ cũng có thể nói chuyện thêm để hiểu rõ tiền sử bệnh lý cá nhân và gia đình.
Điều trị bệnh
Điều trị rối loạn ảo tưởng thường phải áp dụng cả 2 phương pháp dược lý trị liệu và tâm lý trị liệu.
Dược lý trị liệu
Các loại thuốc chống loạn thần như risperidone, olanzapine và quetiapine thường được sử dụng để giảm các triệu chứng hoang tưởng và cải thiện tư duy. Thuốc chống trầm cảm cũng có thể được kê đơn để điều trị các triệu chứng kèm theo như trầm cảm và lo âu.
Tâm lý trị liệu
Phương pháp trị liệu nhận thức thường được áp dụng cho một số trường hợp cụ thể. Trong liệu pháp này, chuyên gia tâm lý sẽ giúp bệnh nhân nhận diện và điều chỉnh những suy nghĩ sai lệch bằng cách sử dụng các câu hỏi tương tác và thử nghiệm thực tế. Quá trình này khuyến khích bệnh nhân thay thế những niềm tin phi thực tế bằng lối suy nghĩ tích cực và phù hợp hơn. Tuy nhiên, việc thảo luận về niềm tin hoang tưởng cần được tiến hành một cách nhẹ nhàng, chỉ sau khi chuyên gia đã xây dựng được sự tin tưởng và mối quan hệ tốt với bệnh nhân.
Phòng chống bệnh hoang tưởng
Mặc dù không có cách đặc hiệu nào ngăn ngừa hoàn toàn được bệnh hoang tưởng, nhưng bạn có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách áp dụng những biện pháp sau:
- Chia sẻ cảm xúc với bạn bè, người thân, con cái hoặc chuyên gia tâm lý.
- Ăn uống đầy đủ, ngủ đủ giấc mỗi ngày, tập thể dục đều đặn.
- Gặp gỡ bạn bè và tham gia một số câu lạc bộ sẽ giúp bạn cảm thấy được kết nối và hỗ trợ.
- Hạn chế rượu bia, thuốc lá
- Tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ nếu bạn mắc các bệnh như trầm cảm, rối loạn lo âu
Rối loạn hoang tưởng là một bệnh tâm lý phức tạp, nhưng nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, người bệnh hoàn toàn có thể cải thiện chất lượng cuộc sống. Bài viết đã giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, các dấu hiệu và các loại hoang tưởng phổ biến. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn trong việc đối diện với rối loạn hoang tưởng, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý. Trên ứng dụng Askany, bạn có thể kết nối trực tiếp với các chuyên gia uy tín để nhận được sự tư vấn 1:1 và hướng dẫn chuyên sâu. Bằng kinh nghiệm lâu năm và nền tảng chuyên môn vững chắc, họ sẽ giúp bạn xây dựng giải pháp hiệu quả và phù hợp nhất. Đừng ngần ngại, hãy bắt đầu hành trình cải thiện sức khỏe tâm lý ngay hôm nay!